เรียนรู้วิธีการทำผ้าคราม

สกลนคร…ผ้าคราม

สะอึก สะอึก สะอึก อร๊ากกกก ผมผิดคำพูดที่ให้ไว้กับตนเองแล้วสวาปามเมี่ยงคำเข้าปากไปหลายคำ ของว่างแสนอร่อยกับรสชาติเผ็ดซ่านที่ปลายลิ้น ผมยืนอยู่ในตลาดช่วงเย็นที่สกลนครตอนที่ผมสังเกตเห็นแผงขายเมี่ยงคำที่กำลังเตรียมเครื่องปรุงสดใหม่ตรงหน้า ผมเดินไปชะโงกดูแล้วแม่ค้าก็เชิญชวนให้ผมชิม “ไม่เป็นไรครับ แต่ช่วยเอาพริกออกหน่อยนะครับ” เธอจัดเมี่ยงคำตามที่ผมสั่ง และรสชาติมันก็อร่อยจัดจ้านยิ่งนัก นึกถึงเพื่อนที่เดินทางมาด้วย ผมจึงสั่งเมี่ยงคำอีกหนึ่งชุด แล้วก็ดันลืมไปว่ามันใส่พริกอยู่ข้างใน และเพราะผมจะต้องบินกลับกทม.ในอีกหนึ่งชั่วโมงข้างหน้าเลยไม่มีใครได้ชิมกัน ผมจึงนำมันกลับมาด้วย และขณะที่เขียนนี้ ผมกำลังได้รับผลกรรมจากการลืมสังเกต ตามจริงแล้วผมแทบจะไม่สามารถกินเผ็ดได้เลย และถ้าอาหารอะไรมีพริกผสมอยู่ ผมจะต้องกินข้าวสักคำสองคำเพื่อช่วยเคลือบกระเพาะอาหารของผมก่อน ถ้าผมไม่ทำตามกฏ จุดจบของผมคือการสะอึกไม่หยุด เมื่อไม่กี่นาทีก่อนผมรู้สึกหิว ผมรีบยัดเมี่ยงคำสี่ชิ้นเล็กๆอย่างเร็ว ทั้งที่สองคำแรกปากผมก็เริ่มพองด้วยความเผ็ดเป็นสัญญาณเตือนแล้ว ตอนนี้ผมเริ่มสะอึก สะอึก แล้วก็สะอึก ผมเขียนไปสะอึกไปเหมือนจะควบคุมกล้ามเนื้อไม่ได้ บางทีการดื่มน้ำแล้วกลั้นหายใจอาจช่วยได้

ศูนย์กลางของผ้าคราม – สกลนคร

ไกลจากศูนย์กลาง

กว่าสามสิบปีที่ผมเดินทางทั่วไทย อาจจะเกือบทั่วทุกจังหวัดในประเทศนี้แล้วก็เป็นได้ ( 77 จังหวัดนับครั้งสุดท้าย และ 72 ตอนที่ผมมาถึงครั้งแรก) จะว่าไปแล้วสกลนครก็เป็นหนึ่งในจังหวัดแรกๆที่ผมได้มาเที่ยวช่วงที่ผมทำงานเป็นอาสาสมัครในช่วงปี 80 ผมเข้าร่วมงานที่กรมปศุสัตว์ซึ่งทำให้ผมได้พบกับอาสาสมัครอีกคนจากประเทศเนเธอร์แลนด์ ผู้ซึ่งทำงานกับฝ่ายปฏิบัติการในจังหวัดสกลนครโปรโมทผลิตภัณฑ์เนื้อวัวและเนื้อแกะจากฟาร์ม การเดินทางไปสกลนครก็น่าสนใจด้วยตัวของมันเองพออยู่แล้ว ด้วยการโดยสารรถไฟและรถทัวร์อย่างยาวนาน ตามด้วยการนั่งรถกะบะที่ใช้เวลานานเสียยิ่งกว่า ถนนหนทางในยุคสมัยนั้นสภาพไม่ดีนัก แต่มันก็เป็นการผจญภัยที่สนุกยิ่งขึ้น ตั้งอยู่ในภูมิภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่ห่างไกล สกลนครระยะทางห่างจากกรุงเทพฯ มากและเหมือนมันมีวิถีชีวิตของมัน แน่นอนภาษาเป็นอีกสิ่งหนึ่งที่ต้องใช้เวลาปรับตัว แม้ว่าผมเคยอยู่และเรียนภาษาไทยมาแล้วปีสองปีด้วยสำเนียงเหน่อๆจากราชบุรี ผมสามารถเขียนหนังสือเกี่ยวกับภาษาและสำเนียงของแต่ละภาคทั่วไทยได้เลยทีเดียว แต่ผมว่าปล่อยให้เป็นหน้าที่ของนักมนุษยวิทยาและนักภาษาศาสตร์พวกนั้นดีกว่า เพราะพวกเขามีความชำนาญเฉพะาทาง

ของขวัญที่น่ารัก

ชีวิตมีจังหวะของตัวเอง

ดังนั้นประสบการณ์แรกที่ผมได้เรียนรู้นั่นก็คือเกี่ยวกับเนื้อวัวและเนื้อแกะในจังหวัดนี้ ในการเดินทางประมาณสิบปีให้หลัง ผมมีโอกาสได้ศึกษาเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ของภูมิภาคและอิทธิพลของวัฒนธรรมจากเวียดนาม กัมพูชา ลาว รวมถึงด้านอื่นๆของจังหวัดนี้ ในการเดินครั้งที่สองนี้เพื่อผลิตสารคดีโปรโมทการท่องเที่ยวในภูมิภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่ห่างไกลของประเทศไทย รวมถึงจังหวัดอื่นๆ ที่ใกล้เคียงๆเช่น ร้อยเอ็ด กาฬสินธุ์ นครพนม และสกลนคร พวกเราได้เยี่ยมชมวัดสำคัญๆและโบราณสถานสำคัญ ซึ่งครอบคลุมพื้นที่เป็นพันๆตารางไมล์ภายในเวลาเพียง 7 วัน ซึ่งผมจะต้องกลับมาเขียนสคริปท์สำหรับวิดีโอมีเนื้อหาความยาวตัดต่อแล้วประมาณ 12 นาที ผมไม่สามารถหาสคริปท์นั้นเจอแล้ว แต่รูปถ่ายเหล่านั้นก็ยังนำพาความทรงจำที่ดีกลับมาได้เสมอ ถึงแม้ตอนนั้นผมจะได้ไปสกลนคร แต่ก็แค่ผ่านทางไปอย่างเร็วเพื่อเดินทางต่อไป ณ จังหวัดนครพนม ซึ่งมีหลายรายการสำหรับนักท่องเที่ยวที่จะทำแบบนั้นในภูมิภาคนี้ ด้วยเหตุผลที่ผมก็ไม่รู้ว่าทำไมสกลนครเสมือนจะไม่ได้รับความสนใจมาเป็นเวลาหลายสิบปี เพราะกลุ่มนักท่องเที่ยวมักชอบไปเที่ยวจังหวัดอื่นๆเสียมากกว่า รวมถึงอุดรธานี ขอนแก่น และนครพนม เพียงแค่รู้จักสกลนครขณะนั่งรถโดยสารผ่านทางเพื่อข้ามไปยังจังหวัดอื่นๆ

วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร

ในเมืองที่ไม่มีการเปลี่ยนแปลงมากนัก

เมื่อเร็วๆนี้ผมมีโอกาสได้ใช้เวลาไม่กี่ชั่วโมงที่ใจกลางจังหวัดสกลนคร รวมถึงที่หมู่บ้านใกล้เคียงเพราะพวกเราได้ทำการวิจัยเกี่ยวกับผลิตภัณฑ์งานฝีมือ และโดยเฉพาะอย่างยิ่ง การย้อมผ้าคราม จังหวัดสกลนครมีประวัติศาสตร์อันยาวนานของการย้อมผ้าจากสีธรรมชาติ และตลอดกว่าสิบปี กรมสงเสริมอุตสาหกรรม ภายใต้กระทรวงอุตสาหกรรมได้ร่วมสนับสนุนและทำงานร่วมกันอย่างใกล้ชิดกับชุมชนและผู้ชำนาญการ เพื่อสนับสนุนการผลิตและพัฒนาผ้าคราม จากจุดเริ่มต้นของการผลิตวัตถุดิบที่ใช้ในการย้อม ตลอดจนดีไซน์และการตลาดเพื่อผลิตภัณฑ์ แม้ว่ามีการเปลี่ยนแปลงอย่างแน่นอนในสามสิบปีที่ผ่านมา จังหวัดสกลนครยังมีความโดดเด่นและชัดเจนในความเงียบสงบของเมืองหลวงที่เสมือนจะหลับไหล กับทัศนียภาพของต้นไม้เขียวขจีสองข้างทางทอดยาวไปตามถนนอย่างรื่นรมย์ สุนทรีย์ ไม่กี่นาทีจากตัวเมืองมีร้านอาหารซึ่งเป็นหนึ่งในร้านอาหารที่ดีที่สุดในแถบนั้น ครัวลำดวน ด้วยเมนูอาหารท้องถิ่นหลากหลายชนิด และแน่นอนรวมถึงสลัดมะละกอหรือที่เรียกว่าส้มตำ ไก่ย่างรสเด็ด คอหมูย่าง และเมนูอื่นๆคุณภาพจัดเต็ม สารพัดรสชาติให้เลือกชิม ในตัวเมืองเองนั้น มีผู้คนจำนวนมากเดินทางไปวัดประจำจังหวัดที่ชื่อ วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหารเพื่อสักการะสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และในเวลาเย็นการสวดมนต์ของพระสงฆ์ยิ่งเพิ่มความสงบให้แผ่คลุมไปทั่วชุมชน ในวันสุดสัปดาห์ช่วงบ่ายแก่ๆ ถนนหน้าวัดจะถูกเปลี่ยนเป็นถนนคนเดิน มีสินค้ามากมายมาจำหน่าย ไม่ว่าจะเป็นผลิตภัณฑ์จากผ้าคราม อาหาร และแม้แต่ปลากัด เรียบง่าย สบายๆ เต็มไปด้วยร้านรวงต่างๆที่ดูจะเหมาะเจาะกับบรรยากาศที่ผ่อนคลาย และการเดินไปตามร้านค้าสองข้างทางก็ช่างให้ความรู้สึกสบายใจ เดินทอดน่องไปเรื่อยๆ ไม่ต้องเร่งรีบอะไร แล้วอย่าลืมแวะชิมเมี่ยงคำรสเด็ด ที่ทำให้ผมต้องสะอึกจนแทบหายใจไม่ทัน