รู้สึกผ่อนคลายในอเมริกาใต้

ประวัติที่ลืมไป, ศิลปะเร้าอารมณ์และหลักการ!

Nadie pudo
recordarlas después: el viento
las olvidó, el idioma del agua
fue enterrado, las claves se perdieron
o se inundaron de silencio o sangre.

[No one could
remember them afterward: the wind
forgot them, the language of water
was buried, the keys were lost
or flooded with silence or blood.]

-Pablo Neruda,
Amor America (1400)¹

1. Pablo Neruda, Canto General, trans. Jack Schmitt (Berkeley: University of California Press, 1991)

ผมเดินเกือบสิบกิโลเมตรจนกระทั่งมาเห็นพิพิธภัณฑ์เอกชน ตั้งตระหง่านอยู่ใจกลางเมืองเก่าของควิโตที่ชื่อ Casa del Alabado Museum ซึ่งเป็นพิพิธภัณฑ์ของศิลปะยุคก่อนโคลัมบัส

อดทนกับผมหน่อย การเที่ยวชมพิพิธภัณฑ์บ่อยแค่ไหนไม่ได้ทำคุณตายหรอก แต่ในทางกลับกันมันทำให้คุณฉลาดมากขึ้นด้วยซ้ำ และอีกหลายครั้งเช่นกัน ที่อาจทำให้คุณต้องรู้สึกเขินอายกับผลงานที่ตั้งแสดงอยู่ เชื่อผมเหอะ ทัศนคติและการปิดกั้นเสรีภาพทางการแสดงออกในยุคศตวรรษที่ 21นั้นช่างน่าขัน เราคิดถึงเรื่องเซ็กซ์ และเวลาที่เราอยู่กับเพื่อนสนิท เราก็ถกกันเรื่องนี้ แต่เมื่อเราต้องสอนให้เยาวชนเรียนรู้เกี่ยวกับเพศสัมพันธ์และความปลอดภัยทางการเพศสัมพันธ์ เรากลับเห็นมันเป็นเรื่องชั่วร้ายทีี่ไม่ควรแตะ ไม่ต่างจากสำนวนไทยที่คุ้นหูกันอย่างดี

“เกลียดตัวกินไข่ เกลียดปลาไหลกินน้ำแกง” งานศิลปะในหลายพิพิธภัณฑ์ที่ผมได้ชมมา ผลงานที่แสดงอยู่ จะทำให้พวกคนที่จิตใจคับแคบและเสแสร้งเหล่านั้น ขุ่นเคืองใจอย่างแน่นอน เช่นที่เดอะลาโกมิวเซียมอิโรติกแกลเลอรีในเมืองลิมา ประเทศเปรู หรืองานแสดงศิลปะที่หอสมุดแห่งชาติในบราซิล ถ้าคุณได้เห็น คุณจะเข้าใจที่ผมพูด อย่างไรก็ดี มีอะไรที่น่าสนใจอีกมากมายที่ควรได้มีโอกาสไปเยี่ยมชม และเรียนรู้จากพิพิธภัณฑ์ และที่คาซาเดลอลาบาโดมิวเซียมก็เช่นกัน พิพิธภัณฑ์มีผลงานแสดงกว่าห้าพันชิ้นของศิลปะยุคก่อนโคลัมบัส ที่ไม่ได้เรียงตามยุคแต่ตามประเภทของชิ้นงาน ซึ่งทำให้พวกมันถูกแสดงเป็นดั่งงานศิลปะ มากกว่าแค่ข้าวของเครื่องใช้ในประวัติศาสตร์ แต่ยิ่งกว่านั้นมันแสดงให้เห็นภาพ ของวัฒนธรรรมโบราณของเอกวาดอร์ รวมถึงจักรศาสตร์ ความเชื่อและวิถีทางศาสนา ตลอดจนความสัมพันธ์ต่อบรรพบุรุษ เช่นเดียวกับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ผมได้รวบรวมภาพถ่ายส่วนหนึ่งของศิลปะจากพิพิธภัณฑ์ประกอบไว้ตรงนี้

ศิลปะ – นักรบยุคก่อนประวัติศาสตร์

สิ่งประดิษฐ์ที่เกี่ยวข้องกับการเจริญพันธุ์

สิ่งประดิษฐ์ก่อนประวัติศาสตร์

ภาพวาดและความหลงใหล

จบจากพิพิธภัณฑ์เดอะคาซาเดลอลาบาโด ผมเดินต่อไปในเมืองเก่า และหลังจากเที่ยวชมโบสถ์และหอสมุดอีกหลายๆแห่ง ผมก็มองหาสถานที่สุดท้ายที่ผมอยากไปเยือนในวันนั้น ผมเริ่มออกเดิน แต่หลังจากที่คำนวนระยะทางที่ผมต้องเดินทั้งหมดผมก็คิดได้ว่ากว่าผมจะถึงที่หมายที่บ้านศิลปินนั้น ก็คงจะพลบค่ำและใกล้เวลาปิดทำการ ผมจึงโบกแท็กซี่ แล้วก็ต้องยอมรับว่า ความนุ่มสบายของเบาะเหมือนได้รับพรจริงๆ แจ้งคนขับถึงจุดหมายปลายทางผมอยากไป the Museo de Guayasamín และ the Capilla del Hombre หรือโบสถ์แห่งมนุษยชาติ แล้วคนขับก็ชวนคุยไปตลอดทาง โดยที่ผมโต้ตอบได้เพียงนิดหน่อยในขณะที่สมองพยายามจะแปลคำ Oswaldo Guayasamín ซึ่งเป็นหนึ่งในศิลปินชาวเอกวาดอร์ที่มีชื่อเสียงอย่างมาก และถือเป็นสมบัติที่ล้ำค่าของชาติ ผลงานของเขาโดดเด่นในเรื่องการกดขี่ทางการเมือง การเหยียดผิว ความยากจน ไลฟ์สไตล์ในละตินอเมริกาและการแบ่งชนชั้นในอเมริกาใต้² ผลงานส่วนใหญ่ของเขาสามารถหาชมได้ในโบสถ์ที่ออกแบบโดยตัวของเขาเอง และตั้งอยู่ในแถบตะวันออกเฉียงเหนือของเมืองควิโตถัดลงมาจากบ้านของเขา เราค่อยๆขับไต่ขึ้นเนินแล้วก็ถึงประตูทางเข้าในที่สุด บ้านศิลปินตั้งอยู่ในจุดที่สังเกตได้ง่าย และสามารถมองเห็นวิวทิวทัศน์ที่งดงามของเมืองด้านล่างได้ การตกแต่งภายในบ้านถูกบูรณะไว้อย่างดีไม่ต่างจากตอนที่กัวยาซามินยังอาศัยอยู่ที่นั่น และเต็มไปด้วยงานศิลปะยุคก่อนโคลัมบัสที่เขาสะสม งานเซรามิก กระดูก และโลหะ ถูกจัดแสดงแบ่งตามประเภทเช่น รูปปั้นเปลือยแกะสลักแห่งความอุดมสมบูรณ์ และหน้ากาก เป็นต้น

สตูดิโอของ Guayasamin

น่าเสียดายที่ไม่อนุญาตให้ถ่ายภาพ แต่นั่นก็เป็นการดี เพราะไม่งั้นผมคงใช้เวลาเพื่อเดินชมและถ่ายภาพไปตลอดหกชั่วโมงในนั้น กัวยาซามินยังเป็นนักสะสมงานศิลปะตัวยงของศิลปะที่เกี่ยวกับศาสนา โดยเฉพาะอย่างยิ่งการตรึงกางเขน นอกจากนี้เขายังสะสมงานศิลปะชิ้นเอกต่างๆ ของเหล่าศิลปินท้องถิ่นฝีมือดีที่มีความเชี่ยวชาญและพรสวรรค์เป็นเลิศ จากบ้านศิลปินผมเดินต่อไปยังโบสถ์ แล้วก็ใช้เวลาเกือบชั่วโมงชื่นชมงานที่ตั้งโชว์ เชื่อผมสิ มันไม่ใช่งานที่สบาย ผลงานส่วนใหญ่ของกัวยาซามินสะท้อนให้เห็นถึง ความทุกข์ทรมานจากภาวะสงคราม ความยากจน และการกดขี่ แต่ก็ยังแสดงให้เห็นถึงความหวัง และความเป็นไปได้ของความยิ่งใหญ่ ตัวตนของงานศิลปะของกัวยาซามินแสดงถึงอารมณ์ และความมุ่งมั่นที่จะนำเสนอความปรารถนาและความหลงไหลให้กลับมีชีวิต นักกวีชาวชิเลียนเจ้าของรางวัลโนเบลกล่าวไว้ว่า

“Think before approaching [Guayasamín’s] painting, because it will not be easy to withdraw.”³

“พึงคิดก่อนพินิจในความงาม มนต์นั้นช่างยากนักจะหลุดพ้น”

เปียก 30 เหรียญ  และหลักการ!

ใกล้พลบค่ำแล้วเมื่อผมออกจากพิพิธภัณฑ์ แต่มันเป็นการใช้เวลาที่คุ้มค่ายิ่ง ผมโบกแท็กซี่กลับบ้าน เหน็ดเหนื่อยเมื่อยล้าจากการเดินทั้งวัน ผมนั่งรับประทานอาหารค่ำกับเจ้าของบ้านที่ผมพัก ถกกันสารพัดเรื่อง รวมถึงความหลงใหลในการเดินทาง มันดึกมากแล้วตอนที่ผมคลานขึ้นเตียง และเช้าวันถัดมาเท่าที่รู้ ผมต้องเริ่มต้นกันแต่เช้าตรู่ทีเดียว ไม่มีตารางการเดินทางอะไร แต่ผมต้องไปสำนักงานของสายการบินเพื่อจัดการกับตั๋วเครื่องบินไปเปรู ที่ผมจองผ่านทางออนไลน์และจ่ายเงินไปแล้วหรือที่บัตรเครดิตผมแจ้งการตัดเงิน แต่ผมยังไม่ได้รับรายละเอียดอะไรเพิ่มเติมจากสายการบิน

เมืองเก่ากีโต

ผมแวะไปสำนักงานอย่างไม่แน่ใจ อธิบายสถานการณ์ให้ฟัง แล้วก็คัดค้านที่จะจ่ายค่าธรรมเนียมเพิ่มอีกสามสิบเหรียญ เพราะผมต้องรับตั๋วเองที่สำนักงาน ผมชนะในที่สุด แต่เครดิตการ์ดถูกระงับการใช้งาน เป็นเวลาสี่สิบแปดชั่วโมงเนื่องจากเจ้าหน้าที่ชาร์จบัตรผมเกิน แล้วก็ต้องยกเลิกการรูดครั้งก่อนเพื่อชาร์จใหม่ ทำไปทำมาสามครั้งจนเกินจำนวน ที่ระบบบัตรเครดิตของผมอนุญาต และผมก็ถูกบังคับให้จ่ายด้วยเงินสดแทน และค่าธรรมเนียมก็ถูกชาร์จไปแล้วและคืนกลับมา แล้วก็ถูกชาร์จเกินไปอีกรอบ แล้วก็…ช่างเหอะ หลังจากนั้นผมพยายามที่จะติดต่อธนาคารในเมืองไทย เพื่อจัดการปลดล็อคบัตร ซึ่งมันก็อาจจะฉลาดกว่า เพียงแค่จ่ายค่าธรรมเนียมสามสิบเหรียญเสียแต่แรก แต่ก็นะมันเป็นหลักการที่ถูกต้อง เสร็จสิ้นจากสำนักงานสายการบิน ผมเดินออกมาสูดอากาศ และสังเกตเห็นสวนสาธารณะขนาดใหญ่อยู่ข้างห้าง แล้วก็มีความตั้งใจที่จะเดินตัดสวนเพื่อกลับบ้าน แต่เมื่อข้ามถนน มรสุมฝนก็ตกกระหน่ำลงมาห่าใหญ่ ผมรีบเดินหาที่หลบฝนที่ใกล้ที่สุดที่บูธสำนักงานการท่องเที่ยวเอกวาดอร์ แล้วก็ใช้เวลาตลอดหนึ่งชั่วโมงถัดมาพยายามให้ตัวแห้ง และพูดคุย สอบข้อมูลจากเจ้าหน้าที่เกี่ยวกับสถานที่เที่ยวที่น่าสนใจและควรแวะไปในเอกวาดอร์ ฝนหยุดในที่สุด ผมเริ่มเดินต่อทั้งที่รองเท้าเปียกโชกลงไปถึงถุงเท้า และผมก็เริ่มรู้สึกเหมือนจะเป็นหวัด ผมจัดการโบกแท็กซี่กลับบ้าน หลังจากสภาพไม่ต่างจากลูกแมวที่ตกน้ำจนเปียกปอน

2. I quote from a research paper that is linked to in the wikipedia article about Guayasamin – the research paper appears to be archived at the University of Miami’s Scholar Library. Unfortunately, the paper carries no author name.

3. Oswaldo Guayasamín and Pablo Neruda, “America: My Brother, My Blood” (New York: Ocean Press, 2006), 2.